رفتار شناسی

رفتار شناسی شاخه ای از علوم زیستی است که به مطالعه ی رفتار جانوران می پردازد .

رفتار به عمل یا مجموعه ای از اعمال گفته می شود که جانور در پاسخ به محرک از خود بروز می دهد.

محرک ها بروز رفتار دو نوع اند: محرک درونی( مانند گرسنگی و تشنگی )  و محرک بیرونی ( مانند بوی غذا ، مشاهده ی و یا فرد دیگر ).

در بسیاری از رفتار ها وراثت نقش دارد.

کوکو پرنده ای است که در لانه ی سایر پرندگان تخم می گذارد.جوجه ی کوکو به طور نارس و زود تر از جوجه های پرنده ی میزبان از تخم خارج می شود.جوجه ی کوکو بلافاصله پس از خروج از تخم ، تخم های میزبان را از لانه بیرون می اندازد.دستورالعمل ها و اطلاعات لازم برای بروز این رفتار به صورت اطلاعات ژنی به جوجه ی کوکو به ارث رسیده است.

شکل الف : جوجه تازه از تخم بیرون آمده ی کوکو ، تخم های میزبان را بیرون می اندازد.

شکل ب : پرنده ی میزبان به تغذیه ی جوجه ی کوکو که چند برابر اوست ، ادامه می دهد.

رفتار غریزی

آزمایش ویلیام دیلگر ( Dilliam Dilger ) در رابطه با آشیانه سازی پرندگان:

ویلیام دیلگر رفتار غریزی را در دو گونه مرغ عشق افریقایی بررسی کرد.مرغ عشق صورت هلویی ، با نوک قوی خود ، باریکه های منظم و دراز از مواد مورد استفاده برای آشیانه سازی را می بُرد.سپس این باریکه ها را در لا به لای پرهای نزدیک به دمش جا می دهد و آن ها را به سمت آشیانه می برد.مرغ عشق فیشر مواد سخت تر ، مانند چوب را بدون استفاده از پرهای نزدیک به دُم ، با نوک خود به محل آشیانه می برد.

استدلال دیلگر این بود که اگر رفتار انتخاب و حمل آشیانه سازی وراثتی باشد ، بنابراین دو رگه های حاصل از آمیزش این دو نوع مرغ عشق رفتار حد واسطی از خود نشان خواهند داد.

همانطور که او پیش بینی کرده بود ، پرندگان دو رگه رفتار حد واسطی در حمل مواد آشیانه سازی نشان دادند و مواد آشیانه سازی را بین نوک و پرهای ناحیه ی دُمی به تکرار جا به جا می کردند.

الگوی عمل ثابت

رفتار های غریزی در افراد مختلف یک گونه به یک شکل انجام می شوند.این رفتار ها مجموعه ای از حرکت های مشخص و ثابت است.غاز ماده ای که روی تخم های خوابیده است ، هر چند وقت یک بار تخم ها را جا به جا می کند تا تخم ها به طور یکنواخت گرم شوند.غاز ماده اگر تخمی را در خارج از لانه ببیند ، از جای خود بلند می شود ، گردنش را دراز می کند و با منقار خود تخم را در یک مسیر زیگزاگی به لانه می آورد.حال اگر هنگام انجام چنین حرکتی تخم را بردارند ، غاز همان حرکات را انجام می دهد، بدون اینکه به نبودن تخم توجهی داشته باشد .رفتار برگرداندن تخم در غاز ها مثالی از الگوی عمل ثابت است که همه ی آن ها به یک شکل آن را نشان می دهند.

در الگوی عمل ثابت رفتار با یک محرک آغاز می شود ، به طور کامل تا پایان پیش می رود و همیشه به یک شکل انجام می گیرد.به محرکی که باعث بروز الگوی عمل ثابت می شود ، محرک نشانه می گویند که اغلب یک علامت حسی است. در مورد رفتار غاز ماده ، محرک نشانه شکل هندسی و انحنای جسم است.

جانوران رفتار های متنوعی از خود نشان می دهند

سریع ترین راه برقراری ارتباط بین جانور و محیط پیرامونش رفتار هایی است که جانور از خود نشان می دهد

بیشتر جانوران رفتار های متفاوتی را متناسب با موقعیت های خاص از خود نشان می دهند.

افراد نوعی گاو وحشی که در قطب زندگی می کنند ، رفتار دفاعی خاصی از خود نشان می دهند.این گاو ها با دیدن شکارچی ها-که معمولا گرگ هستند-حلقه ای دفاعی به دور جوان تر ها تشکیل می دهند .این رفتار مشارکتی و گروهی مانع از حمله ی موفقیت آمیز شکارچی ها می شود.

  یا سنجابی که فندقی را پیدا می کند و برای زیر خاک کردن آن زمین را می کند .اما وقتی یک مار را میبیند ، رفتار متفاوتی از خود بروز می دهد .در این هنگام برای یافتن یک پناهگاه میدود.در چنین موقعیتی کندن زمین به فرار او از مار کمکی نمی کند.

و یا خرگوشی را که برای فرار از دشمن و دیده نشدن توسط دشمن خود را لابه لای برف ها پنهان می کند و به خاطر همخوانی داشتن رنگ پوستش با رنگ برف دیده نمی شود.

انتخاب جفت به همراه رفتارهای زیادی است:

جانوران در فصل تولید مثل برای ارتباط با جفت ، علایم خاصی از خود بروز می دهند .که معمولا این علایم خاص همان گونه است.

مثلا هر یک از گونه های کرم شب تاب ، الگوی تابش خاص خود را دارند و کرم شب تاب ماده ، نرهای گونه ی خود را بر اساس تعداد تابش های آن ها شناسایی می کند و به نری که الگوی تابشی متفاوتی دارد ، توجهی نمی کند.

انتخاب جفت:

والد ماده ، انرژی بیشتری برای تولید مثل صرف می کند و محدودیت بیشتری در تولید مثل دارد ، بنابراین منطقی است که جانور ماده در انتخاب جفت دقت داشته باشد و بهترین جفت ممکن را برای خود انتخاب کند تا انرژی را که صرف می کند ، به هدر نرود.در واقع این افراد ماده هستند که جفت خود را انتخاب می کنند و باه ر نری جفت گیری نمی کنند .

مثلا نوعی قورباغه ی ماده در میان نر هایی که می خوانند ، گردش میکند. او وقتی در کنار یک نر می نشیند چند دقیقه ای به صدایش گوش می دهد.سپس به سمت قورباغه ی دیگر می رود و به صدایش گوش می دهد .و ممکن است این کار را چندین بار تکرار کند و در نهایت جفت خود را انتخاب می کند.